De hulp van naasten wordt vaak gemeten in tijd en energie. Maar natuurlijk heeft het ook een aanzienlijke invloed op hun eigen leven. Mantelzorger zijn heeft sociale, professionele, financiële en natuurlijk psychologische gevolgen.

Om de ervaring van een verzorger beter te begrijpen, interviewden we Jean-Michel Longneaux, doctor in de filosofie en hoogleraar aan de Universiteit van Namen.

Kunt u ons allereerst vertellen hoe een verzorger zich dagelijks voelt?

Volgens de getuigenissen van de naasten is er een spanning in hun ervaring, tussen twee gevoelens: zowel het gevoel van een plicht 💪 die niet noodzakelijk een dwang is, men voelt zich gebonden door de plicht, en men vindt het normaal. Men voelt zich niet in staat om niet te helpen. En tegelijkertijd is het gevolg van deze eerste houding het gevoel van uitputting 😴 van vermoeidheid, van zelfontkenning. Deze uitputting is soms zo groot dat sommige familieleden zeggen de indruk te hebben dat het de naaste verzorger is die eerder zal sterven dan de persoon die wordt geholpen. Het gaat dus vaak om een ambivalentie die natuurlijk van persoon tot persoon verschilt.

Wat zijn de meest voorkomende psychologische gevolgen die een verzorger zal "lijden"?

Ik ben geneigd dit samen te vatten in drie houdingen die een oneindig aantal mogelijke posities bestrijken:

👉 Wanneer men stikt in dit dilemma van veronderstelde plicht, draait een van de houdingen om fysieke vlucht, mensen die ontslag nemen, die vertrekken. Een andere vluchthouding die we vaak aantreffen is die van mensen die zich innerlijk afschermen, die zichzelf verdoven: ze lijden, ze putten zichzelf langzaam uit, maar ze zien het niet. Ze leven in een soort ontkenning van hun emoties.

👉 Een vaker voorkomende en zichtbare houding is geweld, woede 😡 agressiviteit... Deze gedragingen kunnen verschillende vormen aannemen. Er kan woede zijn die zich richt tot de ander, of woede die men tegen zichzelf keert (men verwijt zichzelf dat men nooit genoeg doet, men voelt zich schuldig, men offert zich op), of woede die zich later uit, door te handelen (verwaarlozing, misbruik): het is een geweld dat het individu zichzelf verbiedt te uiten, tot de dag dat het explodeert.

Voor mensen die geleerd hebben vriendelijk te zijn, die niet weten hoe ze hun woede moeten uiten, komt het geweld later naar buiten. Deze mensen houden hun woede voor zichzelf, die zich zal opstapelen, tot de dag dat ze ontploffen 💥 en het gaat dan alle kanten op. Er kunnen ook mensen zijn die het geweld tegen zichzelf keren, bijvoorbeeld door een extra offer van zichzelf. Het kan ook uitkomen door pathologieën die de persoon ontwikkelt, of door zelfdestructief gedrag. We mogen geen pathologieën in de strikte zin van het woord zien of er fouten in zien, en we moeten vooral vermijden er een moreel oordeel over te vellen. 

👉 De laatste houding draait om depressie 😥 of een innerlijke instorting. Dit zijn mensen die een soort burn-out hebben, ze zijn innerlijk verteerd, wanhopig: ze hebben geen energie meer, ze kunnen niet meer helpen. Ze zijn volledig overweldigd door de gebeurtenissen.

Dit zijn dus de drie mogelijke gedragingen waarin een verzorger kan vervallen. Omdat ze hun plicht willen vervullen, omdat ze voor de persoon moeten zorgen, met toespraken als "alleen ik kan het". Hij legt te veel op zijn schouders en het risico dat hij neemt is dat hij op een gegeven moment kapot gaat.

Gaan we gewoonlijk door verschillende fasen zoals in een rouwproces met verschillende fasen die de persoon doormaakt?

Dit hangt natuurlijk af van het individu. In het algemeen kunnen we een verband leggen met rouw, een proces in twee fasen. Eerst lijkt de hemel te vallen, en de eerste reflex is vaak om het te ontkennen, om het bewijs te weigeren. En het is pas achteraf dat we accepteren. Als iemand op hol slaat 😴 moeten we verwachten dat ze weigert het te zien. Ze zal het niet willen horen, als we het haar vertellen, en ze zal het ontwijken. Alle voorwendsels zullen goed zijn: "er is niemand anders om te helpen"; "ik ben niet de zieke, ik heb geen recht om te klagen"; "ik heb het beloofd", enz. Ze accepteert geen opmerkingen of angsten over haar vermoeidheid of gezondheidstoestand. En het is vaak wanneer de verzorger te ver gaat en in bovenstaande houdingen vervalt, dat hij het voor de hand liggende niet langer kan ontkennen.

Wat kun je doen om deze gevolgen te verzachten als je mantelzorger bent? Welke rol kunnen de familie of vrienden spelen?

Zorgverleners moeten zichzelf toestaan om hulp te vragen. Daartoe moeten zij eerst erkennen dat zij, hoezeer zij ook houden van de mensen die zij moeten helpen, beperkt zijn. We moeten rouwen om onze almacht en ons verzoenen met onze eigen grenzen. De mensen om je heen 👪 moeten ook erkennen dat de persoon zijn of haar grenzen heeft. En dan is het mogelijk om hulp te vragen om rampen soms te voorkomen.

Er zijn twee dingen die gedaan kunnen worden om naaste verzorgers te helpen:

👉 Wees aanwezig wanneer je getuige bent van het wegzakken van een naaste, zeg wat je te zeggen hebt (wees voorzichtig, bescherm jezelf, je hebt het recht om je voeten omhoog te leggen, laat me je helpen, enz. Het is vaak wanneer ze het dieptepunt hebben bereikt, dat mensen daarna hebben kunnen reageren.

👉 Schud de persoon of beslis bijvoorbeeld voor hem. Het is een positie die als gewelddadig kan worden beschouwd, maar de bedoeling is om mensen te beschermen. Het feit dat hij geschud is, kan de naaste verzorger in staat stellen zich bewust te worden van de situatie en te reageren.

Discussiegroepen 💬 zijn ook een oplossing die kan helpen. Anderen dezelfde dingen horen ervaren, vergelijkbare moeilijkheden delen en samen oplossingen bedenken kan een positief effect hebben dat, naast het bieden van oplossingen, soms helpt om schuldgevoelens weg te nemen. Waar men soms de indruk heeft alleen te staan en zich des te schuldiger voelt omdat men de taak niet aankan, is het belangrijk te ontdekken dat anderen in dezelfde problemen verwikkeld zijn.

Ook verenigingen spelen een positieve rol. Deze status officieel maken is ook een manier om het te erkennen, de aandacht te vestigen op een lijden dat vaak wordt genegeerd en structurele hulp te organiseren.

Deze verschillende elementen vergemakkelijken het wegnemen van schuld en de getuigenissen tonen aan dat de resultaten uiteindelijk vaak positief zijn.

Zoekt u steun als mantelzorger of informatie om een mantelzorger in moeilijkheden te helpen? Het SAM-netwerk is er om u te informeren en te begeleiden 💚