Ouder worden is een geleidelijk en complex proces waarbij biologische, psychologische en sociale factoren een rol spelen. Het gaat gepaard met typische, meestal goedaardige, ouderdomsstoornissen en andere aandoeningen die zorgverleners onder de aandacht van de arts moeten brengen. Maar hoe kunnen we ze van elkaar onderscheiden? Het antwoord van Dr Héloïse Rouvière.

Wat zijn de normale aandoeningen die gepaard gaan met veroudering?

Veroudering 👵 is een natuurlijk verschijnsel, dat leidt tot veranderingen in het functioneren van de verschillende systemen van het lichaam en een geleidelijke afname van de functionele reserves veroorzaakt. Met andere woorden, in een stabiele situatie functioneert het organisme correct. Maar wanneer het wordt geconfronteerd met een stressvolle situatie, een agressie zoals een acute ziekte, heeft het organisme soms meer moeite om zich aan te passen. Dit is het begrip kwetsbaarheid. We zijn inderdaad niet allemaal gelijk bij het ouder worden: twee mensen van dezelfde leeftijd hebben niet noodzakelijkerwijs dezelfde reserves en zullen niet op dezelfde manier met ziekte worden geconfronteerd.

Verschillende factoren spelen een rol in het verouderingsproces, zoals genetische factoren 🧬 hormonale veranderingen en cellulaire veranderingen veroorzaakt door persoonlijke (chronische ziekten zoals hypertensie, diabetes, ...) en omgevingsfactoren (roken 🚬 ondervoeding 🍔 gebrek aan lichaamsbeweging).

Welke veranderingen veroorzaken ze?

Verschillende veranderingen treden met het ouder worden op een fysiologische manier op en maken deel uit van het normale ouder worden. Zo verandert bijvoorbeeld de lichaamssamenstelling, de spiermassa 💪 neemt af in verhouding tot de vetmassa, wat een grotere fysieke vermoeidheid kan veroorzaken. De botmassa 🦴 neemt af, waardoor vooral postmenopauzale vrouwen het risico lopen op osteoporose (verlies van botbescherming door oestrogenen). Gewrichtsveranderingen kunnen leiden tot pijn en misvorming. Vanuit neurologisch oogpunt wordt de overdracht van zenuwimpulsen vertraagd, en de houdingsaanpassing aan een externe prikkel zal dus trager verlopen, wat het precairder evenwicht van de oudere verklaart. We kunnen ook een afname van de geheugenprestaties vaststellen 🧠 (onmiddellijk geheugen, woordzoeker), zonder dat dit grote gevolgen heeft voor het dagelijks leven. De slaap is korter en gefragmenteerder: na 75 jaar is de gemiddelde slaapduur 😴 6,5 uur per nacht. De hartrespons op inspanning, de ademhalingscapaciteit of zelfs de nierfunctie nemen af met de leeftijd.

Zo zien de verschillende systemen hun functie afnemen zonder het normale functioneren van de persoon te belemmeren, wat zeer belangrijk is.

Wat zijn, naast deze "normale" veroudering, de signalen die ons moeten waarschuwen?

Wanneer aan deze verschillende stoornissen acute of chronische ziekten worden toegevoegd, kan de oudere 👴🏿 nieuwe symptomen ervaren zoals vermoeidheid, verlies van eetlust, gebrek aan energie. Deze symptomen zijn tekenen van kwetsbaarheid die meestal leiden tot het ontstaan van wat geriatrische syndromen worden genoemd. Geriatrische syndromen zijn de klinische vertaling van een functionele achteruitgang die verband houdt met een uitputting van de fysieke, psychologische of cognitieve reserves. Onder deze geriatrische syndromen kunnen we herhaaldelijk vallen, ondervoeding, verwardheid, cognitieve stoornissen 🧠 incontinentie 💧 en vele andere noemen.

Hoe kunnen we de twee onderscheiden om de situatie zo goed mogelijk te beoordelen?

Het is soms moeilijk een onderscheid te maken tussen normale en pathologische veroudering 👵. Het evenwicht kan precair zijn. Het voorbeeld van cognitieve stoornissen is vrij expliciet. Als geriater vinden we vaak geheugenstoornissen 🧠 die al grote gevolgen hebben voor het dagelijks leven, maar die worden aangezien voor normale veroudering. In de vroege stadia van sommige vormen van dementie kan het voor familieleden die niet bij de patiënt wonen moeilijk zijn om de omvang van de stoornis te beseffen. In geval van twijfel is het daarom raadzaam een arts te raadplegen om een onderscheid te kunnen maken tussen normale en pathologische veroudering, zodat kwetsbare mensen en hun familieleden zo vroeg mogelijk kunnen worden behandeld en ondersteund.

Wat te doen als een van deze tekenen verschijnt? Tot wie moet je je wenden?

De eerste stap is contact opnemen met de behandelend arts 👩⚕️, die hem of haar kent en het hele medische dossier van de betrokkene beheert. De huisarts moet dan op de hoogte worden gebracht van eventuele bezorgdheid over tekenen van kwetsbaarheid en de wens om een geriatrisch onderzoek uit te voeren. Een geriatrisch onderzoek kan dan op verzoek van de huisarts worden uitgevoerd in het geriatrisch dagziekenhuis. Hierbij worden de kwetsbaarheid en eventuele geriatrische syndromen van de patiënt beoordeeld en wordt bepaald welke ingrepen moeten worden uitgevoerd om de functionele reserves van de patiënt te versterken en zijn levenskwaliteit te optimaliseren.

Dr. Héloïse Rouvière is geriater in het Erasmusziekenhuis en coördinator van het geriatrisch dagziekenhuis. Na het afronden van een DIU in oncogeriatrie in Parijs in 2017, ontwikkelt ze momenteel een zorgpad in de oncogeriatrie.